|
Getting your Trinity player ready...
|
Toplum Çalışmaları Enstitüsü tarafından 19 Haziran 2025 tarihinde yayımlanan saha araştırması raporuna dayanarak 2023 genel seçimlerinde AK Parti ile MHP’ye oy verdiğini beyan eden seçmenlerin davranışlarını incelediğim bir analiz gerçekleştirmiştim. İlgili çalışmada, söz konusu partilere oy vermiş seçmenlerin, kendilerini ideolojik olarak nasıl konumlandırdıkları ve mevcut ekonomik tatmin düzeylerine göre yarın bir seçim yapılsa farklı bir partiye oy verme olasılıkları analiz edilmişti.
Partilere yönelik oy verme davranışı elbette önemli bir gösterge sunmaktadır. Ancak Türkiye’de yürürlükte olan Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi dikkate alındığında, cumhurbaşkanlığı seçimlerine yönelik oy verme davranışı da en az genel seçimler kadar kritik bir rol oynamaktadır. Bu doğrultuda, benzer bir analizi Cumhurbaşkanlığı seçimleri için de uyguladım. Bu analiz, muhalefetin iki güçlü adayının bir önceki seçimde Recep Tayyip Erdoğan’a oy vermiş seçmenlerden oy alma potansiyelini ortaya koyması açısından önem taşımaktadır.
Bu çerçevede, 2023 Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Recep Tayyip Erdoğan’a oy verdiğini ifade eden seçmenlerin, bugün bir cumhurbaşkanlığı seçimi yapılması durumunda olası ikinci tur senaryolarında hangi adaya oy vereceklerine, bireylerin ideolojik pozisyonlarına, ekonomik memnuniyet düzeylerine ve gelecek ekonomik beklentilerine göre analiz edilmiştir.
Saha çalışmasında Enstitü tarafından bu sorular doğrudan aday eşleşmeleri çerçevesinde katılımcılara şu şekilde yöneltilmiştir:
- “Recep Tayyip Erdoğan ve Ekrem İmamoğlu olası bir Cumhurbaşkanlığı seçiminde ikinci tura kalır ise oyunuzu kime verirsiniz?”
- “Recep Tayyip Erdoğan ve Mansur Yavaş olası bir Cumhurbaşkanlığı seçiminde ikinci tura kalır ise oyunuzu kime verirsiniz?”
Analizimize ideolojik pozisyonla başlayacak olursak, bu alanda yapılan analiz çarpıcı sonuçlar ortaya koymaktadır. 2023 Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Recep Tayyip Erdoğan’a oy verdiğini belirten ve kendisini 1–3 aralığında, yani merkez ve sol eksende konumlandıran, bireylerin olası bir ikinci turda Ekrem İmamoğlu’na oy verme olasılığı %17,1 seviyesindeyken bu oran Mansur Yavaş için %33,7’ye yükselmektedir. Bir başka deyişle, Erdoğan’a oy vermiş ve ideolojik olarak merkeze veya sola yakın seçmenlerin Mansur Yavaş’a yönelme eğilimi, Ekrem İmamoğlu’na kıyasla yaklaşık iki kat daha fazladır.
Yazının genel okuyucu kitlesine hitap etmesi nedeniyle, bu çalışmada da bütün tahmin modellerine ilişkin teknik çıktılara önceki yazıda olduğu gibi “Ekler” bölümünde yer verilmiştir.
Benzer şekilde, Erdoğan’a oy vermiş ve kendisini 4–5 aralığında, yani sağ ideolojik pozisyonda, tanımlayan seçmenlerin Ekrem İmamoğlu’na oy verme olasılığı yalnızca %8 iken bu oran Mansur Yavaş için %18,3’e yükselmektedir.
Öte yandan, 2023 seçimlerinde Recep Tayyip Erdoğan’a oy verdiğini belirten bireylerin %34’ü kendisini ideolojik olarak tam merkezde (3. basamakta) konumlandırmaktadır. Birinci ve ikinci basamaklarla birlikte değerlendirildiğinde, merkez ve sola yakın seçmenlerin toplam oranı %37,9’a ulaşmaktadır. Bu da Erdoğan’a oy vermiş seçmenlerin üçte birinden fazlasının ideolojik olarak merkez ve sol eksende yer aldığını göstermektedir. Bu yönüyle muhalefetin bu seçmen kitlesine ulaşma potansiyelinin önemli bir büyüklüğe işaret ettiğini söylemek mümkündür.
İdeolojik konumun yanı sıra, bireylerin mevcut ekonomik koşullara ilişkin memnuniyet düzeyleri de oy tercihlerinde belirleyici bir rol oynamaktadır. Özellikle Erdoğan’a oy vermiş seçmenlerin mevcut ekonomik koşulları nasıl değerlendirdiği, muhalefet adaylarına yönelme ihtimalini anlamak açısından kritik bir değişken sunmaktadır. Bu bağlamda, “Mevcut ekonomik durumunuzu “1. Hiç tatmin edici değil”, “5. Çok tatmin edici” olacak şekilde 1 ile 5 arasında bir puan vererek değerlendirir misiniz?” sorusuna verilen yanıtlar temel alınarak yapılan analizler, kritik bir eğilimi ortaya koymaktadır.
Erdoğan’a oy vermiş ve mevcut ekonomik durumunu tatmin edici bulmayan (puanı 1 veya 2) seçmenlerin, olası bir ikinci turda Ekrem İmamoğlu’na oy verme olasılığı %23,2 düzeyindeyken bu oran Mansur Yavaş açısından %40 olarak ölçülmüştür. Bu durum, ekonomik tatminsizlik düzeyi yüksek seçmenlerin Erdoğan karşısında özellikle Mansur Yavaş’a yönelme eğiliminin daha güçlü olduğunu göstermektedir.
Diğer yandan, Erdoğan’a oy vermiş ve mevcut ekonomik durumdan memnun olan (puanı 4 veya 5) seçmenler incelendiğinde, Ekrem İmamoğlu’na oy verme olasılığı yalnızca %1,5 düzeyindedir. Aynı seçmen grubunda Mansur Yavaş’a oy verme olasılığı ise %7,8 olarak ölçülmüştür.
Her iki aday açısından da ekonomik tatmin düzeyine göre ortaya çıkan fark, ekonomik memnuniyetsizliğin muhalefet lehine anlamlı bir dönüşüm potansiyeli taşıdığını ortaya koymaktadır. Ancak sonuçlar, ekonomik tatminsizliğin Mansur Yavaş’a yönelimi daha güçlü biçimde tetiklediğini ve Erdoğan’a oy vermiş seçmen nezdinde kişisel bir tercihi değiştirme eğilimine dönüşme ihtimalinin oldukça yüksek olduğunu göstermektedir.
Ayrıca, 2023 seçimlerinde Erdoğan’a oy verdiğini belirten seçmenin %39,5’i ekonomik tatmin düzeyi açısından birinci ve ikinci basamakta yer alırken seçmenin yalnızca %28’i dördüncü ve beşinci basamakta yer almaktadır.
Seçmenlerin Türkiye ekonomisinin geleceğine dair beklentileri, 2023 seçimlerinde Erdoğan’a oy vermiş bireylerin muhalefet adaylarına yönelme eğiliminde son derece belirleyici bir rol oynamaktadır. Muhalefetin iki adayı arasındaki potansiyel farkın en belirgin şekilde açıldığı durum, seçmenlere “önümüzdeki bir yıl içerisinde Türkiye ekonomisinin nasıl bir gelişme göstereceğini düşünüyorsunuz?” sorusu üzerinden yapılan değerlendirmede ortaya çıkmaktadır. Katılımcılardan bu soruya, “1. Çok daha kötü olacak” ile “5. Çok daha iyi olacak” arasında puan vermeleri istenmiş ve verilen yanıtlar üzerinden analiz gerçekleştirilmiştir.
Erdoğan’a oy vermiş ve Türkiye ekonomisinin gelecek bir yılda kötüye gideceğini düşünen seçmenlerde (1. ve 2. basamakta yer alan), Ekrem İmamoğlu’na oy verme olasılığı %31,4, Mansur Yavaş’a oy verme olasılığı ise %53 olarak ölçülmüştür. Buna karşın, ekonominin iyiye gideceğini düşünen (4. ve 5. basamakta yer alan) seçmenlerde bu oranlar sırasıyla %3,6 ve %8,4 seviyelerindedir.
Her iki aday için de geleceğe dair kötümserlik seçmen davranışında muhalefet lehine bir kaymaya yol açmakla birlikte bu eğilim Mansur Yavaş örneğinde çok daha kuvvetli biçimde ortaya çıkmaktadır. Bu sonuçlar, sadece mevcut ekonomik koşullara dair memnuniyetsizliğin değil, geleceğe dair umut ya da umutsuzluğun da Erdoğan seçmeninin tercihlerini yeniden şekillendirebilecek önemli bir dinamik olduğunu göstermektedir.
Yine belirtmek gerekir ki; 2023 seçimlerinde Erdoğan’a oy vermiş seçmenin %29,93’ü birinci ve ikinci basamakta yer alırken %45,61’i dördüncü ve beşinci basamakta yer almaktadır.
Dolayısıyla bu yazıda yer verilen analizler, 2023 Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Recep Tayyip Erdoğan’a oy vermiş seçmenlerin, olası bir ikinci tur seçiminde muhalefet adaylarına yönelme olasılığını; ideolojik konumlanma, mevcut ekonomik tatmin düzeyi ve geleceğe dair ekonomik beklentiler çerçevesinde ele almaktadır. Elde edilen bulgular, Erdoğan seçmenleri nezdinde yapılan karşılaştırmada, her bir değişken açısından Mansur Yavaş’a oy verme eğiliminin Ekrem İmamoğlu’na kıyasla daha yüksek olduğunu ortaya koymaktadır.
Ekler:
1.Model: İdeolojik Konum Modeli
Ankete katılan ve 2023 Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Recep Tayyip Erdoğan’a oy verdiğini beyan eden kişilere, olası bir ikinci turda “Recep Tayyip Erdoğan ve muhalefet adayı arasında kime oy verirsiniz?” sorusu yöneltilmiş ve bu doğrultuda bağımlı değişken Y, 1 = “muhalefet adayına oy verme”, 0 = “Erdoğan’a oy sürdürme” şeklinde kodlanmıştır.
Katılımcıların kendilerini “1 = En sol” ile “5 = En sağ” arasında değerlendirdiği ideolojik konum sorusu, metinsel ve sayısal ifadelerden arındırılarak 1–5 aralığına dönüştürülmüş; ardından bu değişken ikili bir göstergeye çevrilerek ideo low değişkeni oluşturulmuştur. Buna göre, “sol/merkez” (1–3) grubu 1, “sağ” (4–5) grubu ise 0 olarak kodlanmıştır.
Erdoğan karşısında hem Ekrem İmamoğlu hem de Mansur Yavaş’ı analiz eden modellerin çıktılarına Grafik 1’de yer verilmiştir.
2.Model: Mevcut Ekonomik Tatmin Modeli
Aynı örneklemde yer alan ve 2023 Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Recep Tayyip Erdoğan’a oy verdiğini beyan eden katılımcılara, “Mevcut ekonomik durumunuzu 1 = Hiç tatmin edici değil ile 5 = Çok tatmin edici arasında değerlendirir misiniz?” sorusu yöneltilmiştir. Katılımcıların verdiği yanıtlar, önce metinsel ifadelerden ardından sayısal öneklerden temizlenerek 1–5 aralığında sayısal bir ölçeğe dönüştürülmüştür.
Bu ölçek temelinde, 1–2 arası yanıtlar “düşük ekonomik tatmin” (düşük = 1), 4–5 arası yanıtlar “yüksek ekonomik tatmin” (yüksek = 0) olarak kodlanmış; 3 puanını veren “nötr” katılımcılar analiz dışında bırakılmıştır.
Erdoğan karşısında hem Ekrem İmamoğlu hem de Mansur Yavaş’ı analiz eden modellerin çıktılarına Grafik 2’de yer verilmiştir.
3.Model: Gelecek Ekonomik Beklenti Modeli
Aynı katılımcılara, “Önümüzdeki bir yıl içerisinde Türkiye ekonomisi çok daha kötü olacak, kötü olacak, aynı kalacak, iyi olacak veya çok daha iyi olacak mı?” şeklinde yöneltilen soruya verdikleri yanıtlar, metinsel ifadeler ve sayısal önekler ayıklanarak 1–5 aralığında sayısal bir ölçeğe dönüştürülmüştür.
Bu ölçek temelinde, 1–2 arası yanıtlar “kötü beklenti” (kötü = 1), 4–5 arası yanıtlar “iyi beklenti” (iyi = 0) olarak kodlanmış; 3 puanı veren “nötr” yanıtlar analiz dışında bırakılmıştır.
Erdoğan karşısında hem Ekrem İmamoğlu hem de Mansur Yavaş’ı analiz eden modellerin sonuçlarına Grafik 3’te yer verilmiştir.
